Disleksi Nedir? Nasıl Geçer? Belirtileri Nelerdir?

Disleksi, nüfusun yaklaşık %20’sini etkileyen ciddi bir öğrenme bozukluğudur. Öğrenme güçlüğü çeken tüm insanların %80 ila %90’ını oluşturduğu görülmektedir. Belirtileri genellikle ilkokulda, birinci veya ikinci sınıf civarında fark edilir. Disleksi, insanların sesleri kelimelerle ilişkilendirme sürecini etkiler. Bunun sonucunda kelimelerin telaffuzu, yazımı veya okunmasında sorunlara yol açabilir. Disleksisi olanlar okuduğunu anlamakta zorlanabilir, sözcükleri cümlelere yerleştirmekte sorun yaşabilir veya sözcükleri hecelemekte zorlanabilirler.

Disleksi, DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı) içerisinde özgül öğrenme bozukluğunun altında kategorize edilmiştir. Kitapta yer alan belirtilerden bazıları şunlardır:

Diğer alanlardaki (motor beceriler, fiziksel gelişim gibi) normal gelişime kıyasla beklenmedik öğrenme güçlükleri
Harfler ve sesler arasındaki uyumu öğrenmede güçlük
Okuma akıcılığında ve tanıdık kelimeler de dahil olmak üzere daha önce öğrendiği kelimeleri tanıma becerisinde zorluk
Akademik bir ortamda hedefe yönelik eğitim veya desteğe rağmen semptomların en az altı ay boyunca devam etmesi
Yüksek sesle yavaş veya yanlış okuma
Yazma becerisinde anlamlı gerilik
Yabancı dil öğrenmede anlamlı zorlanma

Disleksi, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve otizm spektrum bozukluğu (OSB) gibi nörogelişimsel bir öğrenme bozukluğu olarak kabul edilir. Ancak disleksi teşhisi konulurken işin nörolojik boyutu genellikle göz ardı edilir. Disleksi bazı akademisyenler tarafından bir öğrenme güçlüğünden ziyade bir tür nöroçeşitlilik olarak görülmektedir.

Disleksinin Çocuklardaki Etkileri

disleksinin çocuklardaki etkileri açıklama görseli

Disleksi en yaygın olarak ilköğretim birinci kademedeki çocuklarda görülmektedir. Çocukların okuma ve yazmayı öğrendikleri bu dönemde daha şiddetli seyrettiği söylenebilir. Bazı çocuklar ilköğretime başlamadan önce de bu durumun belirtilerini gösterebilir. Örneğin, isimlerini yazmakta, tekerlemeleri anlamakta ve ebeveynlerinin sıkça söylediği sözcükleri telaffuz etmekte zorlanabilirler. Alfabeyi öğrenirken ve sonraki süreçte harfleri ters yazabilirler.

Disleksik çocuklar okuduğunu anlama ve yazma gibi alanlarda yaşıtlarının gerisinde kalacaktır. Ayrıca zeki olmalarına ve diğer alanlarda başarılı olmalarına rağmen yaşadıkları zorluklar nedeniyle daha düşük notlar alabilirler. Bazı çocuklar okuma eğitimi programlarından faydalanabilir ancak diğerleri öğrenmekte zorlanabilir ve geride tutulabilir veya farklı muamele görebilir.

Akranları bu zorlukları fark ederse, disleksili çocuklar zorbalıkla karşılaşabilir ve utanabilirler. Bazen bu durum, okuma ve yazmaya devam etme motivasyonlarını kaybetmelerine neden olur. Çocuklar ortaokul veya liseye geçtiğinde, bu zorluklarla başa çıkmak için kendi kendilerine çeşitli stratejiler geliştirebilirler, ancak bu durumla başa çıkmak için profesyonel destek şarttır.

Disleksi Farklı Çocuklarda Farklı Görünümlere Sahip Olabilir Mi açıklama görseli

Disleksi Farklı Çocuklarda Farklı Görünümlere Sahip Olabilir Mi?

Disleksi kişiden kişiye farklı etkiler gösterebilir. Örneğin, bazı çocuklar yüksek sesle okumakta daha fazla zorlanırken, diğerleri kelimeleri kafalarında seslendirerek hecelemekte zorluk çekebilir.

Ayrıca, disleksiye sahip olabilecek çok çeşitli çocuk tipolojileri vardır. Ne yazık ki bunların içindeki bazı gruplar disleksi teşhislerinde yeterince temsil edilmiyor olabilir. Örneğin, 2023 yılında yapılan bir çalışma, disleksisi olan birçok Afro-Amerikan öğrencinin okullarda göz ardı edilmiş olabileceğini öne sürmüştür. Otizm spektrum bozukluğu veya zihinsel engeller gibi başka engelleri olan çocuklar da gözden kaçabilir, bunun sonucu olarak disleksi için diğer durumlardaki kadar destek alamayabilirler.

Disleksi, DSM-5’te yer alan tek özgül öğrenme bozukluğu değildir. Matematik öğreniminde aşırı zorluk çekmeyi içeren bir durum olan diskalkuli ve yazmada zorluk yaşamayı içeren disgrafi de özgül öğrenme bozukluğu olarak kategorize edilmiştir. Bu durumlar da okul hayatının zorlaşmasına katkı sunar. Bununla birlikte, disleksi kadar iyi bilinmemektedirler ve daha az sıklıkla tedavi edilme eğilimindedirler.

Nöroçeşitlilik ve Disleksi

Nöroçeşitlilik, genel olarak insanların çevrelerindeki dünyayı görme ve etkileşim kurma biçimlerindeki farklılıklara atıfta bulunan bir terimdir. Belirli beyin farklılıklarının engel olmayabileceğini, bunun yerine insanların çalışma ve öğrenme biçimlerindeki farklılıklar olabileceğini öne sürer.

Otizm, DEHB ve disleksi gibi nörogelişimsel durumlar bazen bu etikette gruplandırılır ve nöroçeşitlilik biçimleri olarak görülür. Bazı kişiler, insanlara farklı şekilde öğretilmesi ve tek bir öğrenme türüne sıkıştırılmak yerine doğal becerilerini kullanmaları için teşvik edilmeleri halinde disleksinin bir engel olarak görülmeyeceğini savunmaktadır.

Örneğin, disleksili çocuklar genellikle sanatta ve diğer zekâ türlerinde oldukça başarılıdır. Okuma ve yazma önemli beceriler olarak görülse de toplumda her zaman gerekli görülmemiştir ve mükemmel bir dil anlayışı olmadan bir yetişkin olarak başarılı olmanın ve tatmin edici bir kariyere sahip olmanın yolları olabilir.

Aileler Disleksili Çocuklarına Nasıl Destek Olabilir?

Disleksi ile mücadele eden bir çocuğa destek vermek pozitif ayrımcılık gerektiren bir süreci içermelidir. Çünkü aksi durumda akran zorbalığına maruz kalmak motivasyonu bitirip geriliğe neden olabilir. Bu süreç bireyselleştirilmiş eğitimi ve en önemlisi sevgiyi içermelidir.

Aşağıda çocuğunuzu desteklemenin bazı yollarını vermeye çalıştık.

Gerektiğinde Okulunda Onları Savunun

Öğretmenler ve danışmanlar, sınıf seviyelerindeki diğer öğrencilere kıyasla neden zorlandıklarını anlamadıklarında çocuklar engellerle karşılaşabilir. Bazı çocuklar yaşadıkları zorluklar nedeniyle disipline verilebilir ya da düşük zekaya sahip oldukları söylenebilir.

Ancak disleksi bir zekâ eksikliği değildir. Çocuğunuzu aktif şekilde savunup durumunu açıklamak ona bir 504 planı, bireyselleştirilmiş eğitim planı (BEP) veya vaka yönetimi ekibi sağlamak anlamına gelebilir. Ayrıca öğretmenleri ve danışmanları ile sürekli iletişimde kalıp süreci takip etmeyi ihmal etmemelisiniz. Bazı okullar öğrenme güçlüğü çeken çocuklar için destek sağlıyor olabilir, mümkün olduğunca oralara yönelmeye çalışın.

Sıkı Çalışmasını Takdir Edin

Çocuğunuzu başarılı olduğu alanlar veya notları ne olursa olsun başarısından dolayı övün. Ayrıca çok çalıştıkları ve öğrenmek için çaba gösterdikleri için de övebilirsiniz. Onlarla gurur duyduğunuzu ve onları desteklemek için her zaman yanlarında olduğunuzu söyleyin.

Akademik Başarıdan Ziyade Kişilik Özelliklerini Vurgulayın

Çocuklar genellikle okulda ne kadar başarılı oldukları üzerinden takdir edilirler. Örneğin, ebeveynler çocuklarını pekiyi aldıkları için ödüllendirebilir. Ancak disleksisi olan çocuklar yüksek notlar alamayabilir ve okulda takdir edilmek için mücadele edebilirler. Ebeveynler, sanat veya müzik gibi başarılı oldukları diğer alanları vurgulayarak çocuklarını destekleyebilirler. Ayrıca çocuklarının empati, nezaket veya mizah gibi kişilik özelliklerini de övebilirler. Bu çocuğa moral ve özgüven olarak yansıyacaktır.

Çocuğunuza Yararlı Stratejiler Öğretin

Genellikle disleksik yetişkinler, disleksik çocukların nasıl öğrenebilecekleri ve öğrenme deneyimlerini nasıl geliştirebilecekleri konusunda fikir verebilir. Disleksili bireylerin deneyimleri ve onlara neyin yardımcı olduğu hakkında daha fazla bilgi edinmek için disleksi forumlarına katılmayı düşünün. Çocuğunuza öğretebileceğiniz çeşitli stratejiler keşfedebilirsiniz. Disleksi ile yaşayan insanlardan öğrenmek, disleksisi olmayan biri tarafından yazılmış makaleleri okumaktan daha etkili olabilir.

Görsel İpuçlarıyla Kelimeleri İlişkilendirmelerine Yardımcı Olun

Disleksisi olan bazı bireyler için kelimeleri sesler yerine görsel ipuçlarıyla ilişkilendirmek daha faydalı olacaktır. Örneğin, belirli kelimeleri belirli renk şemalarıyla eşleştirebilirler. Bazıları ise kelimeleri resimlerle ya da o kelimelerin çizimleriyle ilişkilendirebilir. Zihin haritaları ve çapa çizelgeleri de faydalı olabilir.

Disleksiye Yönelik Profesyonel Destek ve Özel Ders Alın

Disleksili çocukları destekleme deneyimi olan bir öğretmen veya okuma uzmanı yardımcı olabilir. Kimi zaman okullar da öğrenme güçlüğü olanlar için bir eğitim planı sunabilir. Bu tür bir eğitim planı, diğer öğrencilerden beklenen standartlara uymak zorunda kalmadan başarılı olmalarına ve yüksek notlar almalarına yardımcı olabilir.

Bireysel bir plan çocukların başarısız olacakları veya geri kalacakları endişesi olmadan okulda çalışabilmeleri için yararlı bir yol olabilir. Ayrıca terapi gibi profesyonel destekler, çocukların okul hayatının duygusal etkileriyle başa çıkmalarına yardımcı olabilir.

Terapi aldırmak noktasında maddi sorunlarla karşı karşıya kalıyorsanız okul yönetimiyle eş zamanlı hareket etmeninin yanında bu sürece Rehberlik ve Araştırma Merkezini (RAM) de dahil edebilirsiniz. Bu konu da onlar size gerekli desteği sunacaktır.

Disleksi Nedir, Nasıl Teşhis Edilir ve Bu Durumun Tedavisi Var mıdır?

Disleksi, tedavi edilemeyen ve ömür boyu süren bir durum olarak kabul edilir. Teşhis genellikle disleksi belirtilerini tespit etmek için yapılan psikolojik testleri, bir uzmanla yapılan görüşmeyi ve öğretmenler ile çocuğun hayatındaki kişilerin gözlemlerini içerir.

Disleksi yaşam boyu sürse de çeşitli tedavi yöntemleri disleksik çocukların zihinlerini anlamalarına, okuma performanslarını artırmalarına ve zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olabilir.

Disleksik çocukların aşağıdakileri yaşama riski daha yüksek olduğundan terapi de yardımcı olabilir: